W każdym przypadku musisz też pomyśleć, czy dane zdjęcie jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego. Praktyczne problemy fotografów – fotografia ślubna i street photo. Fotograf, który chce opublikować zdjęcie na swojej stronie internetowej, powinien zastanowić się, czy nie musi mieć zgody na rozpowszechnianie wizerunku. 8. Otwieramy obrobione zdjęcie w programie do wyświetlania zdjęć. 9. Robimy zrzut ekranu zdjęcia. 10. Weryfikujemy (najlepiej za pomocą edytora szesnastkowego) czy program do robienia zrzutów ekranu nie zapisał w pliku danych szpiegowskich - na przykład, nazwy lub wersji programu. 11. Modyfikujemy datę stworzenia pliku. Nasze odbicie w lustrze nie oddaje tego w pełni. Mózg dokonuje pewnych poprawek i nie dostrzegamy tych różnic. Zobaczymy to, do czego przywykliśmy. Zdjęcie ukazuje światło takim, jakie ono jest. Dodatkowo fotograf może dostosowywać ustawienie oraz edytować zdjęcia. To często zupełnie zmienia nasz wygląd. Modraszek telejus ( Phengaris teleius) – w stadium larwalnym drapieżny, myrmekofilny gatunek motyla z rodziny modraszkowatych, pasożyt społeczny mrówek. Zasiedla przede wszystkim tradycyjnie zagospodarowane ekosystemy łąkowe. Gąsienice żerują w kwiatostanach krwiściągu lekarskiego, a następnie kontynuują swój rozwój w gniazdach 89,00 zł. 79,00 zł. Fotopuzzle z pudełkiem puzzle ze zdjęciem napisem 252 elementów. 33,6 x 26,6 cm; 252 elementy. -14%. 69,00 zł. 59,00 zł. Uwiecznij moment na zdjęciu, zamień zdjęcie w puzzle, ułóż je i powieś na ścianie. Przyjemność i sentymentalny charakter produktu - wszystko w jednym. Trzask migawki nie jest wcale momentem powstawania zdjęcia – jest tylko końcem pewnego etapu jego tworzenia, cezurą w procesie, który zaczął się znacznie wcześniej, ale wcale nie został zamknięty wraz z naświetleniem matrycy czy kliszy. Ważne jest to, co działo się wcześniej – o czym pomyślał fotograf, zanim podniósł ZMguO. 6 spornych faktów na temat wycinki drzew w Puszczy Białowieskiej "Wyrok wobec Puszczy"; "Wycinka w parku narodowym"; "Nie zabijajcie lasów" - tak prasa określała plany walki z kornikiem w Puszczy Białowieskiej. Zestawiamy argumenty Lasów Państwowych i Greenpeace'u, który najgłośniej protestuje przeciwko planom LP. | Foto: Agnieszka Sadowska / Agencja Gazeta Polityka PiS i PO odnośnie Puszczy Białowieskiej Obecny szef resortu środowiska Jan Szyszko przekonywał już w 2014 roku, że w Puszczy powinno się wycinać nawet do 200 tysięcy m3 drzew. Spotykał się wówczas z ostrą krytyką Greenpeace'u. Warto jednak zaznaczyć, że apel o zwiększenie limitu wyszedł od leśników, którzy podlegają Lasom Państwowym. Już w 2012 roku alarmowali oni o potrzebie zwiększenia limitu w planie urządzenia lasu (obejmującego okres 10 lat, 2012-2021). Aneks ten powstał jakiś czas później, a został zaakceptowany w 2016 roku minister środowiska rządu PiS Jan Szyszko. Wcześniej jednak, w 2010 roku, ówczesny minister środowiska w rządzie Donalda Tuska Andrzej Kraszewski wydał decyzję o wstrzymaniu "wycinki". Zrobił to pod naciskiem Greenpeace, które protestowało pod siedzibą resortu. Późniejszy minister Marcin Korolec kontynuował tę politykę. W efekcie, według Lasów Państwowych, nie wycinano tyle chorych i martwych drzew, ile trzeba było, by chronić Puszczę przed kornikiem. Według nowego planu limit na całe 10 lat miałby zostać powiększony z obecnych 60 tys. m3 do 188 tys. m3. Warto przy tym podkreślić, że spora jego część już została wykorzystana. Plan ten nie obejmuje w żaden sposób Białowieskiego Parku Narodowego - parki są bowiem zarządzane nie przez Lasy Państwowe, a oddzielne jednostki podległe ministrowi środowiska. Nie dotyczy również ścisłych rezerwatów przyrody, nawet jeśli nie leżą one w parku narodowym. W związku z planami Lasów Państwowych, zaakceptowanymi przez Szyszkę, powstało sporo szumu - zestawiamy sporne fakty i argumenty obu stron. 1. Czy nie ma innej metody walki z kornikiem? Lasy Państwowe wskazują tutaj dwa argumenty: po pierwsze, nie ma innego sposobu walki z kornikiem. Ze względu na europejski program ochrony przyrody Natura 2000, na większości terenów Puszczy nie wolno używać środków chemicznych. Pozostaje tylko pozbywanie się drzew martwych i zarażonych, by szkodnik się nie rozprzestrzeniał. Dodatkowo, jak mówi BI Polska Krzysztof Trębski z Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych, drzew nie wycina się ciężkim sprzętem, bo często są to pojedyncze drzewa. Wymaga to sporej ostrożności, nie ma mowy o masowym ścinaniu całych drzewostanów. Martwy świerk zarażony kornikiem | Agnieszka Sadowska / Agencja Gazeta Greenpeace odpowiada, że "przede wszystkim należy sobie odpowiedzieć, czy w Puszczy w ogóle potrzebna jest walka z kornikiem”. Według danych Lasów Państwowych gradacja kornika ma największą dynamikę tam, gdzie się z nim walczy (młode drzewostany), a zanika w rezerwatach, gdzie drzew się nie wycina. Wynika to z tego, że kornik jest naturalnym elementem ekosystemu puszczy – z jednej strony reguluje liczebność świerka, z drugiej – jest pożywieniem dla wielu puszczańskich gatunków. Tam, gdzie tnie się drewno, nie przyleci dzięcioł trójpalczasty, który doskonale z kornikiem daje sobie radę, więc walka z kornikiem przynosi więcej szkody niż pożytku. Z podniesionego limitu wykorzystano na razie jedną trzecią. To oznacza, że Nadleśnictwo Białowieża może wyciąć jeszcze całkiem niemałą część Puszczy, co byłoby szkodliwe dla naturalnych procesów, które w niej zachodzą. Temu sprzeciwia się Greenpeace. 2. Czy Puszcza nie odnowi się sama, bez ingerencji człowieka? Greenpeace uważa, że naturę powinno zostawić się do samodzielnej regulacji. Wyrosną przecież nowe drzewa, które zastąpią stare. Przyroda sama się odbuduje. Pozostaje jednak pytanie, w jaki sposób natura się odnowi. Zdaniem Lasów Państwowych, Puszcza Białowieska pozostawiona sama sobie zatraciłaby swoją różnorodność. Dotyczy to zarówno roślin, jak i zwierząt. Lasy powołują się przy tym na pracę dr Rafała Palucha, inżyniera leśnictwa z Europejskiego Centrum Lasów Naturalnych. Naukowiec stwierdza że w Puszczy dominują "tendencje ochrony (przyrody - przyp. red.) biernej, zarysowując się bardzo wyraźnie od kilkunastu lat". Zaznacza przy tym, że ochrona bierna może "prowadzić do niezrealizowania celów ochrony". Jego zdaniem następuje "znacząca redukcja lub całkowite wycofanie sosny i świerka oraz jednoczesna wyraźna ekspansja grabu". Tych samych argumentów używają Lasy Państwowe. "Następuje monotypizacja, redukcja lub zanik niektórych siedlisk i spadek różnorodności biologicznej" - podkreśla w swojej pracy dr Paluch. Wskazuje przy tym, że "umiarkowana i zróżnicowana ingerencja człowieka sprzyja zwiększaniu się różnorodności biologicznej (...)". Lasy Państwowe podkreślają przy tym, że już w tej chwili znika 0,6 gatunku roślin rocznie, a w ciągu ostatnich 50 lat zniknęło ich ok. 30. Z kolei dr Paluch w swojej pracy wskazuje, iż w ciągu 30 lat na terenie Nadleśnictwa Białowieża zniknęły wszystkie stanowiska rzadkich roślin chronionych w ramach programu Natura 2000. Greenpeace odpowiada, że różnorodność to kwestia nie tylko liczby gatunków na danym terenie: Puszcza to stary, wielogatunkowy, wielowarstwowy i wielopokoleniowy las. Cięcia w Puszczy zawsze będą się wiązać z wprowadzeniem lasu znacznie bardziej uproszczonego, czyli mniej różnorodnego biologicznie. Być może pojawią się tam nowe gatunki, ale będą to gatunki obce puszczańskiemu charakterowi i takie, których utrzymanie będzie się wiązało z koniecznością nieustannej interwencji człowieka. Ponadto warto zwrócić uwagę, że grab jest gatunkiem podstawowym dla grądu subkontynentalnego – chronionego siedliska, najczęstszego w Puszczy Białowieskiej. Jego obecność jest więc całkowicie naturalna. Inaczej niż nadreprezentacja świerka, którego masowo sadzono w XX wieku. Zanikanie świerka jest więc powrotem do puszczańskiego charakteru, a nie jakimś zagrożeniem dla Puszczy. Zdania o większej wartości świerka nad grabem są z resztą dowodem na traktowanie Puszczy jako zasobu drewna. Z punktu widzenia przyrody grab jest doskonałym drzewem, pełnym jedzenia i doskonałych miejsc na dziuple i gniazda. Tylko dla człowieka grab jest „chwastem”, gdyż jest drzewem trudnym w obróbce. Pytanie, kto powinien decydować o składzie gatunkowym Puszczy – ludzie czy przyroda. 3. Jak szybko mnożą się korniki w Puszczy Białowieskiej Rozprzestrzenianie się kornika w okresie 3 miesięcy | Lasy Państwowe / materiały prasowe Obszar zielony to ten zarażony przez korniki. Jak widać, raptem w ciągu 3-4 miesięcy rozmnożyły się one praktycznie na cały teren ujęty na zdjęciu. Co więcej, jak dowiadujemy się w Lasach Państwowych, zazwyczaj korniki mnożą się 2-4 razy do roku, a w 2015 roku ze względu na wyższe temperatury w lecie było to 5 razy. Powyższe zdjęcia satelitarne pochodzą z pierwszych badań tego typu nad Puszczą Białowieską, prowadzonych przez dr. Krzysztofa Stereńczaka. 4. To największa gradacja kornika w ostatnich 20 latach Szybkie rozmnażanie kornika w połączeniu z decyzjami o ograniczaniu limitu "wycinki" sprawiły, że - jak twierdzą Lasy Państwowe - jest to największa gradacja kornika od lat 20 XX wieku. Liczby widać na poniższym wykresie: Trwa największa gradacja kornika od 20 lat | materiały prasowe W odpowiedzi na te argumenty Greenpeace twierdzi, że "człowiek, by powstrzymać gradację, musiałby usunąć z lasu co najmniej 80 proc. zaatakowanych drzew przed wyrojeniem się larw". - A to w Puszczy jest niemożliwe (ani w parku narodowym ani w rezerwatach cięć sanitarnych być nie może), więc ludzka ingerencja jest tu zupełnie bezpodstawna - podkreśla Greenpeace. Gradacja kornika jest procesem, który w największym stopniu powstrzymują zjawiska naturalne, takie jak aktywność antagonistów kornika oraz przede wszystkim – czynniki atmosferyczne. 5. Ludziom zagraża 214 tys. m3 zarażonych drzew Drzewa przy drogach i szlakach komunikacyjnych dla pieszych zagrażają przede wszystkim ludziom. Martwe drzewo może złamać się w każdej chwili. Martwe drzewa przy drodze w Puszczy Białowieskiej | Lasy Państwowe / materiały prasowe Przypomnijmy, że po zwiększeniu limitu przez ministra Szyszko leśnicy mieliby wyciąć łącznie ok. 180 tys. m3 drzew do 2021 roku, a więc nawet nie tyle, ile powinno się ich usunąć tylko przy drogach. Dodajmy do tego, że większość tego limitu została już wykorzystana, a w poprzednim planie (na lata 2001-2012) limit wynosił... 330 tysięcy m3. Obecnie z 52 tys. hektarów drzewostanów aż 4 tys. ha to tereny z martwymi drzewostanami. Greenpeace Polska w swojej odpowiedzi mówi jasno: - Nie protestujemy przeciwko cięciu drzew zagrażających bezpieczeństwu przy szlakach. Tego typu działania odbywają się również na terenie parku narodowego. GP nie odniosło się jednak do faktu, że przy samych drogach jest aż 214 tys. m3 drzew. 6. Czy ktoś zarobi na drewnie z Puszczy Białowieskiej? W opinii ministra środowiska do aneksu nazwano to "pozyskaniem drewna". Nazwa ta nie brzmi najlepiej, ale zgodnie z przepisami ścięte drzewa martwe są zostawiane na miejscu. Jedynie drzewa chore są wywożone, ale jak mówi w rozmowie z Business Insider Polska Krzysztof Trębski z Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych, takie drewno nadaje się jedynie na opał, do tartaków bądź na palety. Na pewno nie da się z niego robić mebli. - Drewno to jest później sprzedawane na publicznych aukcjach organizowanych przez Lasy Państwowe. Leśnicy nie sprzedają go na własną rękę - podkreśla Trębski. LP jako takie nie dokonują też wycinki - wykonawcę takiej operacji wyłania się w jawnym przetargu. Jak zaznacza nasz rozmówca, dokumenty dotyczące całego procesu dostępne są w internecie. Greenpeace Polska przypomina, że nigdy nie sugerował, by motywacje Lasów Państwowych były ekonomiczne. Organizacja wskazuje przy tym, że to minister Jan Szyszko w swoich wypowiedziach mówił o Puszczy jako zasobie ekonomicznym. Walka nie tylko w Polsce Wojnę z kornikami toczą także inne kraje. Białoruś w swojej części Puszczy Białowieskiej, Czesi w Górach Opawskich. Na granicy Czech i Niemiec nastąpiła jedna z najsłynniejszych gradacji kornika - w lasach bawarskich (Szumawie). W USA w 2009 roku o korniku pisał "New York Times". Naukowcy określali to wtedy "fenomenem na skalę kontynentu", gdyż zarażonych kornikiem było wtedy niemal 2,5 mln hektarów lasów. Lasy Państwowe przypominają jednak, że trudno te przypadki porównywać z Puszczą Białowieską, bo jest ona wyjątkowym przypadkiem i tym bardziej należy aktywnie dbać o las. Jest ona bowiem "wysepką" takiego lasu i pewne gatunki, jeśli zginą, nie będą miały jak do niej wrócić. Greenpeace z kolei twierdzi, że jeśli tę wyjątkowość chcemy zachować, "nie możemy zakłócać naturalnych procesów, które sprawdziły się doskonale w ciągu ostatnich 9000 lat". Jak pomóc sobie w identyfikacji edytowanych zdjęć? Wyobraź sobie, że masz plik JPG, który w jakiś sposób edytujesz. Następnie zapisujesz go przy pomocy oprogramowania do edycji grafiki. W ten sposób otrzymujemy dwie wersje pliku: podstawowa (nieedytowana) oraz zmieniona. Nie robimy żadnych innych zmian poza małymi poprawkami, jak na przykład wycięcie jakiegoś człowiek, czy stworzenie odbicia w wodzie. Poza tym, to dokładnie te same zdjęcia w tym samym rozmiarze. Na pierwszy rzut oka obie fotografie wyglądają bardzo podobnie. Teraz będziemy ?odejmować? zdjęcie drugie od zdjęcia pierwszego. Druga wersja tego pliku będzie generować zestaw danych bardzo podobny, jednak nieco odmienny od oryginału. W efekcie, ?odjęcie? wartości pikseli da nam wynik zbliżony do zera, jednak minimalnie od niego różny. Efektem ?odjęcia? będą ciemne zdjęcia z losowymi ?szumami?. Ta losowość będzie rozprzestrzeniona na całym obrazku. Obszary, które są brzegami przedmiotów, czy ludzi są co prawda kolorowe, jednak to nadal nic innego, jak tylko zwykłe szumy. Brzmi to bardzo zawile, dlatego spieszę z zaprezentowaniem pierwszego przykładu. Obraz 1- Obrazek w formacie JPG przekonwertowany z formatu RAW Obraz 1 to zdjęcie oryginalne (przekonwertowane z formatu RAW do JPG). Natomiast Obraz 2 to różnica obrazów stworzona poprzez porównanie oryginału z kopią. Jak widać, to tylko zlepek jakichś szumów ciągnących się przez całe zdjęcie. Jest to Analiza Błędu Zdjęcia. W dalszej części artykułu dowiemy się, jak takie analizy tworzyć. Obraz 2- Analiza Błędu Zdjęcia Obrazu 1 Dr Neal Krawetz odkrył, że jeśli zdjęcie jest edytowane, to wyedytowane obszary stają się dużo bardziej jaśniejsze na obrazie różnicowym (Analiza Błędu Zdjęcia). Będą widoczne tak zwane ?hot spoty?. Dzieje się tak, ponieważ zmiany zdjęcia pozostawiają różnice w danych pikseli, które są powiększane w procesie kompresji. Podsumujmy zatem tę część. Mamy plik JPG, który zmieniamy i zapisujemy tworząc tym samym dwie kopie – podstawową oraz zmienioną. Proces Krawetza tworzy trzecią grafikę, która jest niczym innym, jak tylko obliczeniem różnicy pomiędzy oboma plikami. W efekcie pojawiają nam się zmiany w postaci szumów. Tak przynajmniej brzmi teoria. Z moich własnych doświadczeń wynika, że np. skopiowanie osoby znajdującej się w Obrazie 1, a następnie wykonanie procesu Krawetza nie daje nam jednoznacznych rezultatów, z których jasno można by wywnioskować, że dane zdjęcie było zmieniane. Trzeba zatem szukać również innych metod identyfikacji fałszywych zdjęć. Okazuje się, że proces Krawetza jest jeszcze w powijakach i to, co może dostrzec bystre oko, jest póki co dużo bardziej skuteczne. Rozpoznawanie fałszywych zdjęć: przykład 1 Przyjrzyj się zdjęciu To piękne zdjęcie przedstawia zmieniające się, jesienne liście w Stourhead w Wiltshire. Pierwszą myślą, która przychodzi mi do głowy, to sprawdzenie, czy odbicia w tafli wody nie pokazują czegoś, czego nie ma na reszcie zdjęcia. Być może autor edycji skopiował jakichś ludzi lub usunął np. samochód? Z resztą sama tafla jest zbyt gładka. Zwróć także uwagę, iż pomimo, że jest to jesień, to na trawniku nie ma żadnych liści. Znajdują się one tylko na drzewach. Powiększ zdjęcie, jeśli to możliwe Jeśli zdjęcie jest w wystarczająco dużej rozdzielczości, możesz powiększyć obszary, które według ciebie mogły zostać zmienione. Dla przykładu, tutaj możemy zobaczyć jakieś dziwne niebieskie odbicia w tafli wody, których nie znajdziemy w żadnym miejscu na ruinach. Co więcej, po dokładniejszym przyjrzeniu się temu obszarowi widzimy jakieś zamaskowane punkty, które mogły być kaczkami pływającymi po jeziorze. Użyj Analizy Błędu Zdjęcia Teraz skorzystamy z procesu Krawetza, który opisaliśmy w pierwszej części tego tutoriala. Na wstępie upewnij się, że zdjęcie znajduje się w sieci i odwiedź adres . Użyłem tutaj tylko powiększonego fragmentu zdjęcia głównego z poprzedniego punktu. Narzędzie to bowiem akceptuje tylko małe rozmiary obrazów. Widać tutaj pewne istotne zmiany. Po pierwsze, trawiasty obszar posiada jakieś plamy. Może być to dowód na użycie pędzla klonującego. ?Hot spoty? wzdłuż linii brzegu również oznaczają, że było tutaj coś zmieniane. Rozpoznawanie fałszywych zdjęć: przykład a Przyjrzyj się zdjęciu To zdjęcie przedstawia most Pulteney w Bath. Tym razem odbicia w tafli wody nie rzucają się już tak bardzo w oczy. Spowodowane jest to falami. Pamiętajmy jednak, że ich podrobienie również nie stanowi większego problemu. Najbardziej oczywistą zmianą w tym obrazku może być usunięcie jakichś ludzi. Jednak w tym przypadku nic na to nie wskazuje. Prawdopodobnie, zmiany (jeśli w ogóle istnieją) są dużo trudniejsze do wykrycia. W serwisie Flickr znalazłem kilka innych zdjęć tego miejsca, aby porównać, co potencjalnie autor mógł dodać lub usunąć. Powiększ zdjęcie Porównując ten obraz z innymi znalezionymi w sieci, wydaje się, że budynek po prawej zyskał dodatkowe okno. Zauważ, że gdy powiększymy ten obszar okaże się, ż okno po prawej wygląda dokładnie tak samo jak prawdziwe okno po lewej. Zauważ jeszcze jedną rzecz. Autor edycji skopiował nieco zbyt duży fragment ściany. Znajduje się tam mały, czarny fragment po lewej stronie prawego okna. To część rynny. Powiększ zdjęcie ponownie Znalezione na Flickr inne zdjęcia tego miejsca wskazują, że została tutaj dokonana jeszcze jedna, mniej widoczna edycja. Zaraz nad dachem mostu, po prawej stronie nieco w oddali, powinna znajdować się wieża kościoła. Na naszym zdjęciu jej nie widać, a w dużym powiększeniu możemy zaobserwować ewidentną edycję tego miejsca. Oczywiście zdjęciom znalezionym na Flickr również nie można ufać – one także mogły zostać zmienione. Niemniej jednak można poszukać jeszcze innych fotografii tego miejsca, dla upewnienia się. Puszcza i dżungla Od dziesiątej do piętnastej w dżungli następowały tzw. „białe godziny”, podczas których należało się ukryć pod skalistym wąwozem porośniętym krzakami i drzewami. Wszystko to z powodu prażącego w tym czasie niemiłosiernie słońca - nawet zwierzęta chowały się w najgłębsze gąszcze, ptaki przestawały śpiewać - cała natura milkła. Dni w dżungli były upalne, noce zaś chłodne i czarne. Obfite deszcze padały w czasie wiosennej pory dżdżystej (massika), po czym słońce rozświetlało roślinność podzwrotnikowego lasu: „Ziemia tu była wilgotna i miękka, zarośnięta ciemnozielonawą trawą, mchami i paprocią. Gdzieniegdzie leżały stare, spróchniałe pnie, pokryte, jakby kobiercem, prześlicznymi storczykami o pstrych, podobnych do motyli kwiatach, z również pstrym dzbankiem w środku korony. Gdzie dochodziło słońce, tam ziemia złociła się od innych dziwnych storczyków, drobnych i żółtych, w których dwa płatki kwiatu wznosząc się po bokach płatka trzeciego czyniły podobieństwo do głowy zwierzątka o dużych, ostro zakończonych uszach. W niektórych miejscach las podszyty był krzakami dzikiego jaśminu, upiętymi w girlandy z cienkich pnączów kwitnących różowo. Płytkie parowy i wgłębienia porastały paprocie zbite w jeden nieprzenikniony gąszcz: to niskie i rozłożyste, to wysokie, z pniami poobwijanymi jakby kądzielą, sięgające aż do pierwszych konarów drzew i rozpostarte pod nimi w delikatną, zieloną koronkę. W głębi nie było jednolitych drzew: daktylowce, rafie, palmy wachlarzowe, sykomory, chlebowce, euforbie, olbrzymie odmiany senecjonów, akacji, drzewa o liścieniu ciemnym i lśniącym, i jasnym lub czerwonym jak krew, rosły obok siebie, pień przy pniu, splątane gałęziami, z których strzelały kwiaty żółte i purpurowe, podobne do świeczników. W niektórych odstępach nie było wcale widać drzew, gdyż od ziemi aż do wierzchołków pokrywały je pnącze przerzucając się z pnia na pień, tworząc jakby wielkie litery: W i M, zwieszając się na kształt festonów, firanek i całych kotar. Liany kauczukowe dusiły wprost w tysiącznych wężowych skrętach drzewa i zmieniały je w piramidy zasypane białym kwieciem jak śniegiem. Naokół większych lianów obwijały się mniejsze i gmatwanina stawała się tak niesłychana, że przetwarzała się nieomal w ścianę, przez którą ani człowiek, ani zwierz nie zdołałby się przedrzeć. Miejscami tylko, gdzie przedzierały się słonie, których sile nic nie potrafi się oprzeć, były powybijane w gąszczu jakby głębokie i kręte korytarze”. strona: - 1 - - 2 - - 3 - - 4 - - 5 - - 6 -Polecasz ten artykuł?TAK NIEUdostępnij BIBLIOTECZKA UNIWERSYTETÓW LUDOWYCH 49. Z PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ WARSZAWA NAKŁAD GEBETHNERA I WOLFFAKRAKÓW — G. GEBETHNER I SPÓŁKA 1907 KRAKÓW. — DRUK W. L. ANCZYCA I SPÓŁKI. Do puszczy jedzie się ze strony Bielska krajem otwartym, płaskim. Tylko przyrzeczne łąki przerywają jasną zielenią jednostajność szarej równiny. Rzecz dziwna, lasów naokół puszczy niema wcale, a wzrok lecieć może daleko, nim zgubi się w oddaleniu. Łatwość o drzewo z puszczy i niezmierna jego taniość sprawiły zapewne, że okoliczne wioski wycięły swoje bory. Ale okolica, a raczej jej malowniczość, na tem straciła. Jak okiem sięgnąć: rżyska, rżyska, łany rozległe, smutne. Wsie wielkie, o porządnych zabudowaniach i jaskrawych, nowo-wzniesionych cerkwiach, leżące w środku pól, nie okolone są, jak gdzieindziej, dąbrowami, ni olszyną. Robi to wrażenie pustki, choć kraj tu żyzny, gleba pszeniczna, a osady szlacheckie i chłopskie bogate. Dopiero w pobliżu Hajnówki ujrzeliśmy widnokrąg zamknięty pasem boru. Była to puszcza. Dojrzeć ją można z większej odległości, niż inne lasy, nietylko z powodu równości gruntu, ale z powodu ogromu drzew i wielkiej głębi obszarów leśnych. Skutkiem tych głębin, puszcza odrzyna się na skłonie nieba niezmiernie czarno, bez porównania wyraziściej i twardziej, niż knieje, jakie zdarzyło mi się widzieć w Królestwie. Gdyśmy zbliżyli się jeszcze więcej do Hajnówki, przed nami była jak gdyby wstęga kiru, której końce szły dalej niż wzrok. Ciągnie się też puszcza siedm mil wzdłuż i pokrywa 22 mile kwadratowe, nie licząc w to Świsłockiej, niegdyś Tyszkiewiczowskiej, obecnie rządowej. O ile mi wiadomo, jest to największy las w Europie. Drzewa też w nim nie ustępują wyniosłością i grubością żadnym innym. W pierwszej chwili jednak nie mogłem sprawdzić tego własnemi oczyma, gdyż zaraz z brzegu gościńca, wiodącego przez puszczę z Hajnówki do Białowieży, ogarnął nas mrok. Za puszczą było jeszcze dość widno, gdyż słońce ledwie co zaszło, ale odblaski zorzy z trudnością przedzierają się przez mroczne głębie, a odwykłe od lasów oczy tem mniej widzą, im naglej przechodzą ze światła w cienie. Gościniec tylko bielił się między dwiema czarnemi ścianami, które jednak o kilkadziesiąt kroków dalej zdawały się zlewać z sobą. Droga jest równa, szeroka, okopana rowami. Idzie ona z brzegowej Hajnowszczyzny do Białowieży, leżącej w środku boru, potem dalej przez całą puszczę. Jest to dawny gościniec królewski. Ujechawszy do ośmiu wiorst drogi wozem, resztę szliśmy piechotą, aż do osady leśnika, na połowie drogi do Białowieży. W osadzie tej mieliśmy zamieszkać przez czas pobytu w puszczy. Noc zapadła zupełna. Nad gościńcem widać było pas nieba, zasiany gwiazdami, a tam, gdzieś daleko, na brzegach leśnych, wschodził księżyc. Jednakże promienie jego nie rozświecały wnętrza puszczy, które przysłaniał opar, podnoszący się z wilgotnego gruntu. Było ono zamglone, zmącone, ciemne. Czarne sylwetki drzew przydrożnych rysowały się ledwie widomie dla oka, a dalej drzewa, opar i ciemność zlewały się w jeden nieprzenikniony bezkształt. Nie było przytem najmniejszego wiatru. Nie poruszała się żadna gałąź. Wszędzie cisza nieprzerwana. Czasem tylko zaskrzypiało koło wozu, idącego za nami. Mimowoli poddawaliśmy się tej ciszy i rozmawialiśmy półgłosem. Jeśli każdy las sprawia w ciemnościach pewne draźniące wrażenie czegoś nieznanego i tajemniczego, tem bardziej musi sprawiać je puszcza tak wielka, w której się jest po raz pierwszy. Tymczasem księżyc żeglował coraz wyżej i wyżej. Gościniec rozwidnił się, wilgoć połyskiwała we wklęsłościach drogi, a opar poczynał zsuwać się ku dołowi. Do osady leśnika było już niedaleko, gdyż od czasu do czasu słyszeliśmy szczekanie psów. Szliśmy jeszcze z pół godziny, poczem droga otworzyła się nagle w niewielką polankę leśną. Dojrzałem wysoki żywopłot, za nim zaś nakształt postumentu, błyszczącego jak srebro w świetle księżyca. Jest to olbrzymi bronzowy żubr, odlany i wystawiony tu na pamiątkę jakiegoś dworskiego polowania. Sama osada leśnika składa się z dworku, lamusa, w którym przechowują się skóry żubrze, i ze stodoły. Całość, ogrodzona częstokołem, wygląda jak gdyby obronna. Chwilami zdawało mi się, że jestem w Ameryce i że przybywamy do osady skwatera[1]. Ta noc, puszcza, chata zagubiona w głębinach leśnych, wszystko to żywo przypominało mi rzeczy, widziane na drugiej półkuli. Złudzenie powiększała jeszcze krzątanina, jaka zwykle towarzyszy przybyciu i roztasowywaniu się w nowem miejscu. Nasz wóz, zaprzężony w sześć koni i zbudowany umyślnie na wyprawę, a mieszczący wygodnie dwanaście osób, mógł też przypomnieć owe »team’y«[2] pitsburskie, owe »okręty stepu«, krążące po pustkowiach Nebraski lub Wyomingu. Teraz wyprzęgano właśnie z niego konie przy świetle latarni, a zarazem ku wielkiemu zainteresowaniu psów miejscowych, wypakowywano zapasy żywności. Podróż nasza, dzięki kilku towarzyszom, była obmyślana i zapowiedziana z góry w puszczy, tak, że leśnikowi nie zrobiliśmy niespodzianki. Ofiarował też nam, co mógł ofiarować, to jest ogień w kuchni i izbę, w której mieliśmy nocować. Wkrótce obozowisko było gotowe, i przybytek myśliwski zapełnił się dymem cygar, papierosów i miłym dla każdego polskiego nosa dymem potrawy, w której, wedle słów Mickiewicza, kapusta: Zamknięta w kotle, łonem wilgotnem okrywa Wyszukanego cząstki najlepsze mięsiwa I praży się, aż ogień wszystkie z niej wyciśnie Soki żywne, aż z brzegów naczynia war tryśnie, I powietrze dokoła zionie aromatem. Otóż powietrze zionęło aromatem; »strzelcy bodli naczynie«; psy odprowadzały oczyma każdą łyżkę, niesioną z talerza do ust, a dźwięk talerzy i łyżek mieszał się z gwarem wesołej rozmowy o jutrzejszej wycieczce w głąb zwierzyńca i o żubrach. Bądźcobadź miło jest sobie powiedzieć: »Jestem w Białowieskiej puszczy, o której prawili mi mój dziad i ojciec, i będę jutro widział żubry, których prawdopodobnie ani dziadek, ani ojciec nie widzieli. »Milej jeszcze, gdy się taką wyprawę odbywa w dobranem i sympatycznem towarzystwie, gdy się ma spędzić kilka dni życiem koczowniczem, pełnem wrażeń, na wycieczkach w różne »straże« nieznanej kniei. Nakoniec, nie jest nieprzyjemną i myśl, że w przerwach poetycznych natchnień, jakiemi obarcza duszę puszcza, będzie się miało do czynienia z bigosem. Z dawnych czasów zostało w nas trochę żyłki żołnierskiej, więc gdy się człowiek znajdzie na jakiemś improwizowanem choćby obozowisku, gdy się oderwie od pióra, biura i krzesła, w które całe życie wrasta, to i duszy wesoło. Jest w tem coś nowego, niezwykłego. Oto np. ściany izby, całe ubrane są w rogi jelenie, daniele i łosie... Przez małe okienko połyska w świetle księżyca żubr bronzowy, a dalej stoi nieruchoma puszcza... Po wieczerzy wychodzimy na ganek i na majdan. Widno, pogodnie. Mgła już znikła. Konie, skupione przy wozie, chrupią obrok. Jak cicho! ale jak cicho! przestronno, poważnie, dobrze! Oko, choć przy księżycu, widzi, że tu sosny jakieś odwieczne, wynioślejsze niż gdzieindziej. Może dlatego nie wlazły dotąd Żydom w kieszeń. Nikt też nie potrzebuje robić z nich miotły dla wymiecenia jakiej, niezbyt czystej hypoteki. Czasem tam popłynie cicho która z tych matron Lśną lub Narewką, ale to rzeki za małe, by cała Białowieża mogła niemi wypływać — sosny więc stoją ogromne, strzeliste, i teraz oto księżyc gra po nich, jak grał sto lat temu; oświeca ich czuby, wdziera się w przerwy między gałęźmi i upada na grunt puszczy, w kształcie grubych białych snopów i pasem. Rzekłbyś: duchy przechadzają się wśród kolumn. Prawdziwe czarodziejstwo leśne. Głębokie cienie i tuż drgające plamy srebrne! Coś tam porusza się, coś żyje! Tylko czekać, jak zaśpiewa dziwożona. Ale i bez tego chciałoby się choć zaraz iść w głąb. Tymczasem zbliża się ku nam gospodarz. Jest to młody jeszcze człowiek, o twarzy zamyślonej i trochę posępnej, jak zwykle ludzie leśni, którzy większą część życia przepędzają w samotności. Nasz zapewne od dzieciństwa chował się w puszczy, a może nietylko on, ale i jego ojciec i dziad, bo urzędy leśników przechodzą z ojca na syna. — Czy panowie słyszeli jelenie? — pyta przeciągłym głosem. — Nie. Czy można je stąd słyszeć? Leśnik patrzy przez chwilę na gwiazdy. — Tylko słychać, jak rozpoczną. Teraz, panie, bekowisko. Samce straszą się po całych nocach. Taki ryk, że człowiek niezwyczajny i spaćby nie mógł. Jakoż nie trzeba było długo czekać. Krótki urwany, chrapliwy ryk zagrzmiał nagle wśród ciszy i natychmiast odpowiedział mu drugi. Konie przy wozie, jako pochodzące z równin i nie przywykłe do lasów, ni do podobnych głosów, targnęły za postronki, przestały jeść owies i strzygąc uszyma, poczęły chrapać niespokojnie. Tymczasem cała puszcza rozebrzmiała naokoło, w samym bowiem zwierzyńcu, na którego skraju stoi chata, jest przeszło sto sztuk jeleni. Zwierzyniec to nielada. Stanowi go sześćdziesiąt włók lasu, ogrodzonych częstokołem — lasu, tak dzikiego, a miejscami bagnistego, jak każdy inny. Są tam osobne części dla żubrów, dzików i jeleni. Głosy tych ostatnich rzeczywiście nader są przykre i ponure. Ryk składa się z krótkich, urywanych, gardłowych brzmień. Chwilami przechodzą one w przeciągłe, chrapliwe jęki lub basowe, stłumione stakatta, w których nadzwyczaj wyraziście znać gniew, rozpacz lub zaciekłość. Samcy wyzywają się w ten sposób i straszą. Wśród nocy rozegrywają się podczas bekowiska prawdziwe dramata natury. Leśnik nasz podpatrywał je niejednokrotnie. Na księżycowych polankach, wśród bagien i zarośli, samce toczą bój na śmierć i życie. Karki i grzbiety ich, powyginane w kabłąk wysileniem, prą się wzajemnie. Rogi uderzają o siebie; czasem się plączą — a wówczas zczepieni zapaśnicy wodzą się wzajemnie po polance. Gardziele ich ryczą i charczą. Nozdrza dymią — naokoło zaś z krzaków i między drzewami widać przy księżycu wdzięczne głowy łań, czekających na rezultat walki. Rankiem leśniczy często znajduje trupy samców. Często stają się one łupem kłusowników, gdyż zapamiętawszy się, nie słyszą kroków człowieka. Korzystają również z takich walk wilki i rysie. Wilków wprawdzie mało jest w puszczy: co większa, rozdrażniony jeleń broni się zaciekle; ale przed rysiem, rzucającym mu się na kark z drzewa, nie może się uchronić. Nazajutrz rankiem wyszliśmy pod przewodnictwem leśnika, obiecano nam bowiem widok żubrów. Po dniu można się było doskonale puszczy przypatrzyć. Przedewszystkiem uderza w niej i odróżnia ją od innych lasów mieszanina drzew. Jednolity las znajduje się w częściach pojedynczych straży, ale na większości przestrzeni mieszanina przeważa. Sosna, dąb, jesion, osika, świerk, rosną tu obok siebie w bezpośredniem sąsiedztwie. Spoglądając w dal, widzisz wszystkie odcienie zieloności — od ciemnej, aż do jasno-żółtawej. Rozmaitość ta bawi oko i odejmuje puszczy posępny, jednostajny charakter. Drugą cechą puszczy jest wysokość drzew. Dążąc do światła, którego tylko wierzchołkami zachwycić może, każde drzewo nie rozrasta się tam szeroko, ale strzela w górę wyniosłym, pozbawionym gałęzi pniem, który dopiero u wierzchołka rozkłada się w gałęziastą koronę. Lipy, które w ogrodach przykrywają cieniem gałęzi takie szerokie przestrzenie, tu podobne są raczej do topoli. Są miejsca, gdzie las jest czysto lipowy. Owóż i w tych miejscach dostrzegamy przedewszystkiem gładkie, smukłe pnie, podobne do szeregów masztów, ustawionych obok siebie i nakrytych jedną zieloną kopułą. Dąb nie krzywi się w puszczy, nie związuje w węzły, ale wyrasta, jak trzcina. Sosny mają czterdzieści łokci do pierwszych gałęzi. Młody las całą siłą pędu pragnie wydostać się do światła — wyrasta więc cienki, gonny — rzekłbyś: drzewo myśli o grubości dopiero wówczas, gdy już załatwiło się z wysokością i wierzch w słońcu kąpać może. Stare drzewa stoją jednak dość rzadko. Młodzież pod niemi przeważa. Tylko w części, zwanej Browskiem, w Nieznanowym Rogu i koło Zamczyska, znajdują sie[3] miejsca, pokryte jednolitym starodrzewem, stojącym w zbitych masach. Ale tam też, u stóp olbrzymów, z powodu wiecznego mroku młody las rosnąć nie może; tam ledwie gdzieniegdzie tuli się paproć blada, rdzawa — zresztą grunt pokryty jest tylko uschłem igliwiem, zwiędłym liściem, próchnem z umarłych dawno drzew, które nocą świeci błękitnie — i zwałami. W tej części, którą przechodziliśmy teraz, olbrzymy stoją pojedynczo, jak strażnicy, jak ojce. Pod nimi młoda gęstwina się zieleni. Grunt zwierzyńca, nizki i wilgotny, w miarę, jak posuwaliśmy się naprzód, pochylał się coraz bardziej i stawał się miejscami bagnisty. Wytężaliśmy wzrok, czy gdzie wśród zieleni nie zobaczymy żubrów. W puszczy możnaby ich szukać całe tygodnie, ale w zwierzyńcu łatwiej je wypatrzyć. Chłopi z Bud, których trzeba nająć umyślnie, znalazłszy stado, naganiają je na zwiedzających, i wówczas, schowawszy się za sosny, można przyjrzeć się mu dokładnie. Należy tylko uważać, by nie wychylić się za wcześnie, bo spostrzegłszy ludzi przed sobą, spłoszone zwierzęta zmieniają natychmiast kierunek i nikną, nim oko pochwycić zdoła ich kształty. Przez długi czas szliśmy w milczeniu, wytężając wzrok i nie widząc nic. Naokoło rozlegało się tylko kucie dzięciołów w spróchniałe sosny, krzyk sojek i żołn. Droga stawała się błotnistą. Gdzieniegdzie błyszczały dość głębokie kałuże wody, w których kąpią się jelenie. Miejscami widać było wyraźnie odciśnięte w błocie ślady potężnych racic żubrowych — ale na żubry nie mogliśmy trafić. Natomiast coraz częściej pierzchały w oddali jelenie, których rudawa odzież miga, jak błyskawica, wśród zieloności. Puszcza stawała się gęstszą. Nakoniec zeszliśmy stadko łań tak blizko, że można się im było dokładnie przyjrzeć. Krótko to jednak trwało. Wkrótce wysmukłe szyje poczęły się chwiać i podnosić, rozwarte, ruchome nozdrza badały niespokojnie powietrze, nastawiane uszy poruszały się szybko — i nagle stado mignęło, zaszeleściły zarośla. Kilka grzbietów błysnęło ponad krzakami i znikło. Zrobiliśmy mały wypoczynek. Tymczasem przyjechał nadleśny, który wysłał budników na poszukiwanie żubrów. Była obawa, że, nie wiedząc, gdzie jesteśmy, mogli pognać stado w inną stronę. Nagle, w oddali, pokazał się jakiś wieśniak i szedł śpiesznie, jakby nam chciał co zwiastować. — A co tam? są żubry? — spytałem go. Chłop zwrócił na mnie wielkie, jakieś przestraszone niebieskie oczy — ogarnął niemi całe zgromadzenie, i przeszedł śpiesznie, nie odrzekłszy ni słowa. Uderzyła mnie jego twarz. Była wychudła, blada, a w spojrzeniu miał coś nieprzytomnego. — To waryat — rzekł nadleśny. — Dobry człowiek, nikomu nie robi nic złego. »Dobry mały«. Błąka się tak po całych dniach, jakby kogoś szukał. Nocą przychodzi do Bud. Dają mu jeść. Biedne człeczysko. Rzeczywiście był to wieśniak z Bud, który zwaryował — jak się zdaje — z przerażenia, w czasie ostatniej wojny tureckiej, w której brał udział, jako żołnierz. Odesłano go do domu i odtąd przebiega w rozmaitych kierunkach puszczę, jakby kogoś poszukiwał. Do ludzi nic nie mówi. Spotkawszy kogoś, mija go z pośpiechem, rzucając mu to pytające i jakby przylękłe spojrzenie, które tak silnie utkwiło mi w pamięci. Szczególne spotkanie... w puszczy. Nadleśny odjechał. Po chwili zjawił się jeden z budników. — Schowajcie się, schowajcie! — wołał. — Zaraz będą szły tędy. Skoczyliśmy co prędzej do sosen — żubry szły rzeczywiście. Zwiastował je trzask suchych gałęzi, łamanie się krzów i drzewek. Gdy całe stado pędzi z pośpiechem, sprawia w puszczy taki łoskot, że wśród ciszy można go posłyszeć na dwie wiorsty. Ale tym razem były to pojedyncze sztuki. Naprzód w zaroślach zamigotały dwa czarne ciała, które, to zbiegając się, to rozbiegając, sunęły ku nam z nadzwyczajną szybkością, rosnąc z każdą chwilą. Były to dwa stare, olbrzymie samce, co łatwo było poznać z ich garbów i łbów, pokrytych obfitymi kudłami, zwieszającymi się w kształcie długich bród pod szczęką dolną. Ujrzawszy nas, czy też zwietrzywszy, zwróciły się nagle i przeszły o jakie półtorasta kroków, skacząc lekko przez leżące zawały drzewne. Ponieważ za nami las był zupełnie podszyty, wkrótce straciliśmy je z oczu. Po pewnym czasie znowu kilka sztuk ukazało się między drzewami, ale jeszcze dalej, niż poprzednio. Prawdziwie dobrze przypatrzyć się tym wspaniałym mieszkańcom puszczy mogliśmy dopiero w końcu zwierzyńca. Spore stado, ruszone przez budników, zatłoczyło się w ten kąt, przez który i nam wypadało wracać do domu. Posłyszawszy nawoływanie, zaledwie zdążyliśmy schronić się za drzewa, gdy ze wszystkich stron posypało się kilkanaście sztuk. Były tam stare samce, młode byczki, i krowy z cielętami. Niespodzianie połączyło się z nimi i stado jeleni, które również schroniło się w to zacisze poprzednio. Wówczas otoczyła nas cała menażerya puszczy. Krasne łanie biegły bezładnie becząc, za niemi zaś ostatni podążał jeleń, jakiś zwycięzca z wczorajszej walki, uwieńczony potężną koroną rogów. Teraz biegł za niemi w ciężkim galopie, przechylając przeciążoną głowę na grzbiet. Ręka mimowoli szukała strzelby, której brać z sobą do puszczy nie wolno. Cały korowód przesuwał się nie więcej, niż o czterdzieści kroków. Ani jeden strzał nie byłby chybił. Żubry, płoszone krzykiem budników, którzy zabiegali im drogę, kołowały czas jakiś tuż obok nas. Małe cielątka, czarne jak żuki, bezrogie, podobne do kulek, śmieszne, z rozwiniętym nad miarę łbem i przodem a marną resztą ciała, smyrgały z chyżością sarn przez wszelkie przeszkody. Jedna krowa biegła tuż koło częstokołu, i tę widzieliśmy najlepiej. Małe jej nietylko nie zostawało, ale uprzedzało jeszcze matkę. Gdyby było ranne, możeby się była rzuciła na budników, których żubry mniej się boją, niż ludzi przybyłych z daleka i noszących nieznane im ubiory. Wogóle jednak żubry są płochliwe, i gdy ranny jeleń rzuca się na strzelca nader często, żubr, należący jeszcze do stada, niemal nigdy. Natomiast stare samce, chodzące pojedynczo, są zuchwałe, złe i bywają niebezpieczne. Widocznie starość, odłączenie i ciągła samotność usposabia ich posępnie i gniewliwie. Czasem, a zwłaszcza zimową porą, taki pojedynek staje napoprzek drogi, jak gdyby szukał zaczepki i nie ustępuje nietylko pojedynczemu człowiekowi, ale i gromadzie całej. Widząc zbliżających się ludzi, wozy i konie, poczyna kiwać swą olbrzymią, brodatą głową, toczy krwawemi oczyma, wydaje głuchy mruk, podobny do chrząkania i chrapania zarazem, i rzuca się naoślep. Naówczas biada zaczepionym. To też chłop puszczański, jadący zimą saneczkami, gdy zobaczy zdala stojącego na drodze pojedynka, zjeżdża natychmiast w las i stara się objechać olbrzyma jak najdalej. Bywają także wypadki, że w ostępie rzuca się niespodzianie na leśnika. Wówczas jedyną ochroną, jeśli napadnięty nie ma broni, lub jeśli nie chce strzelać, jest;[4] uciekać naokół cienkiego drzewa, bacząc na obroty napastnika i zwracając się wedle tychże obrotów. Naokół grubej sosny, która zasłania ruchy zwierzęcia, dogania ono z łatwością strzelca, depcze go i rozmiażdża racicami, potem porywa na rogi i ciska w górę. Pewien stary leśnik, którego nazwiska nie pamiętam, opowiadał jednemu z naszych towarzyszów, iż dwa razy w życiu napadany był przez żubra. Raz schronił się pod pień leżący i wyciągnął się wzdłuż, przyciskając ciało do drzewa, jak mógł najszczelniej. Zubr[5] nie mógł go deptać, że zaś przy pniu była wklęsłość, nie mógł także podłożyć pod niego rogów. Jednakże zaciekły zwierz nie odstępował go przez kilka godzin. Starzec opowiadał potem, iż zdawało mu się, że trwało to wieki całe. Drugi raz wyratował się ucieczką, sposobem wyżej wspomnianym. Jeżeli postać żubra jest wspaniała i straszna zarazem, to i siła jego nie jest mniejsza. Dowodem tego jest wypadek, jaki niedawno zdarzył się w Budach. Chłopi puszczańscy, siedząc we wsiach, położonych koło biegu rzeczek i strumieni, mają przepyszne pastwiska, a co za tem idzie i bydło tak piękne, jakiego gdzieindziej nawet i w wielkich gospodarstwach nie znaleźć. Jest to wspaniała leśna rasa o wysokim zadzie, nizkim przodzie i kościach okrągłych — rasa bardzo mięsista i mleczna, hodowana z zamiłowaniem i starannością. Ponieważ jednak wsie puszczańskie leżą czasem po pięć i sześć mil w głębi puszczy, i gospodarzom daleko było jeździć do dworów, trzymających stadniki, zakupili więc sobie składkowym sposobem olbrzymiego buhaja, który miał stale w Budach rezydować. Na nieszczęście, tuż do Bud przypiera częstokół żubrowego zwierzyńca. Buhaj, wyrwawszy się w nocy, obalił dwa przęsła częstokołu, wszedł do zwierzyńca i spotkał się ze starym pojedynkiem. Zaczęła się walka, przy której obecni byli rozbudzeni chłopi. Próbowali nawet przerwać ją krzykiem i drągami, ale usiłowania te nie przyniosły najmniejszego skutku. Zapaśnicy parli się łbami, lub odskakiwali od siebie, aby po chwili zewrzeć się nowem, strasznem uderzeniem. Po kilku chwilach buhaj padł. Chłopi pouciekali, żubr zaś bódł go jeszcze przez pewien czas ze wściekłością. Nazajutrz, w dzień, znaleziono byka z rozdartym brzuchem, z wnętrznościami na zewnątrz — prócz tego wszystkie kości kręgowe karku miał pogruchotane i zmiażdżone. Historyę tę opowiadał mnie i Glogerowi młody budnik, który nas woził do Zamczyska, do Białowieży i w stronę Browska. Obecnie niema już prawie niedźwiedzi w puszczy, ale czytałem w swoim czasie, że żubr, zaczepiony przez niedźwiedzia, pokonywał go z łatwością. Zato trzy, a nawet dwa wilki, kładły po pewnym czasie najtęższego pojedynka, gdy bowiem jeden skakał mu przed łbem, drugi korzystał z czasu, by wyrwać mu dziurę w boku i wypuścić wnętrzności. Stada jednak żubrowe nie obawiały się wilków, choćby po Matce Boskiej Gromnicznej połączonych w gromady. Żubr litewski nader podobny jest do amerykańskiego bizona. Różni się tylko od niego zewnętrznie mniejszą głową i mniejszą wyniosłością przodu. Jest on także garbaty, ale nie do tego stopnia. Kudły na grzbiecie ma także mniejsze i nie tak obfite, zato jest dłuższy i silniejszy w zadzie. Pod względem wagi, zdaje mi się, że nasz Litwin nie ustępuje Amerykaninowi, ani go też nie przewyższa. Ustępuje tylko liczbą, bo gdy bizonów są jeszcze na wysokich i nizkich stepach setki tysięcy — liczba żubrów nie przenosi sześciuset sztuk. Mnożą się one bardzo powoli, gdyż cielęta ssą bardzo długo. Trzyletnie ogromne byczysko musi klękać na przednie nogi, chcąc dostać się do wymienia matki, a jeszcza[6] ją wysysa. Za rządów pruskich, liczba tych zwierząt zmniejszyła się tak dalece, iż była obawa, że wyginą zupełnie. Wówczas to z Białostockiego obwodu wpadały suchą granicą całe bandy kłusowników, które stawiały opór leśnikom i wybijały żubry niemal otwarcie. Przy gospodarstwie pruskiem nie byłyby zapewne takie nadużycia długo trwały, na razie jednak nie podobna było im zapobiedz. Później, w roku 1821, liczono już tylko 370 sztuk. Raptowne to zmniejszenie wywołało surowe zakazy polowania. Do puszczy nie wolno było wjeżdżać z bronią, odjęto ją również i osacznikom; rozciągnięto nadzór nad samymi leśnikami, a kary za zabicie żubra były nader surowe. To też w roku 1829 liczba żubrów sięgała już 800, choć zbyt ścisły zakaz polowania wywołał inne złe. Wilki mianowicie rozmnożyły się tak nadzwyczajnie, że w ciągu kilku lat pożarły kilkadziesiąt sztuk. Leśnicy nie śmieli chodzić po puszczy. Jest dotąd tradycya, że wilki oblegały ich zimową porą nawet w chatach. Nocami ostępy brzmiały takiem wyciem, że całe wsie ogarniało przerażenie. Potem wydano leśnikom rozkaz wytępiania wilków, których liczba zmniejszyła się znacznie. Dziś są one rzadkością w puszczy i trzymają się tylko w części boru, zwanej Nieznanowym Rogiem, który nawet w zimie, z powodu niezamarzających oparzelisk, jest prawie zupełnie niedostępny. Niewielka stosunkowo liczba dziś istniejących żubrów da się wytłumaczyć po części złagodzeniem kary za zabijanie tych zwierząt, po części rozrastaniem się wsi. Jest ich w puszczy kilkanaście. Ludność wzrasta, osady rozszerzają się, ruch na drogach, wiodących przez ostępy, zwiększa się, nic więc dziwnego, że płochliwy zwierz cofa się w coraz głębsze uroczyska, nie czuje się swobodnym i nie mnoży się, jakby mógł, gdyby nic nie mąciło ciszy leśnej. Chłopi obowiązani są stawiać zimą zebrane stogi z tomki i miodunki, ale stawiają je także w pobliżu wsi i dla swego bydła. Owoż żubry, zimą mniej płochliwe, częstokroć zachodzą i do wiejskich stogów. Wówczas cała wieś wypada, krzyczy, strzela na wiatr i płoszy zwierzęta, które potem i do stogów dla siebie przeznaczonych zbliżają się z obawą, lub nie zbliżają się wcale, zadowalając się trawą, wydobywaną rogami z pod śniegu, i przymierając głodem. Prócz tego łudziłby się, ktoby sądził, że dziś niema już kłusowników i szkód między żubrami. Wiemy od miejscowych ludzi, że na chrzciny, wesela i tym podobne uroczystości do dziś dnia zastawiają w chatach żubrze mięso. Od każdego też chłopa, zaskarbiwszy sobie jego ufność, można nabyć rogi lub skórę, każdy bowiem jest potrosze kłusownikiem. Latem trudniej im wyprawiać się na łowy, ale zimową porą, w czasie zawiei, gdy szum wiatru głuszy strzał, a śnieg zasypuje ślady, wyprawiają się w saneczkach na upatrzonego i z podobnych wypraw rzadko wracają bez łupu. Słyszałem też o pewnym Żydku, zamieszkującym daleko od puszczy, który sąsiadującemu z nim obywatelowi ofiarował się sprzedać żywe cielę żubrowe. Obywatel propozycyę odrzucił, świadczy ona jednak, że kłusownicy nie są mitami, a wyniszczanie przez nich żubrów nie stało się li tylko tradycyą. Osadzić w puszczy tylko leśników, przenieść z niej wsie gospodarskie i uczynić ją jednolitym borem — oto byłby środek, trudny wprawdzie, ale skuteczny do pomnożenia żubrów. Przekonanie zresztą, że nie mogą one żyć gdzieindziej tylko w puszczy Białowieskiej, jest mylne. Naprzód, kilkadziesiąt sztuk żyje w Świsłockiej, oddzielonej od pierwszej Narwią — powtóre, mnożą się podobno na Śląsku u księcia de Plees, z kilku osobników, darowanych mu przed niedawnym czasem. Łączą się także z bydłem domowem i wydają dziwne potomstwo — potężne, z wysokim garbem nad przedniemi łopatkami, z szerokiem łbem i bujnym zarostem czoła i brody. Póki małe, mieszańce owe są łaskawe i wesołe; z wiekiem stają się płochliwe, dziczeją i roztrącają swojskie bydło. Potomstwa dalej nie wydają, co dowodzi, że żubr jest odmiennym od naszego bydła gatunkiem. Obliczanie żubrów odbywało się dawniej nader prostym sposobem. Cała puszcza była podzielona na dwanaście straży, które miały kształt trójkątów zbiegających się wierzchołkami we wsi Białowieża Nowa; podstawę zaś trójkątów stanowiły brzegi puszczy. Straże były następujące: Augustowska, Narewska, Browska, Hajnowska, Leśnianka, Starzyńska, Stołpowiska, Krakowska, Okolnicka, Świetliczańska, Pobielska i Dziadowlańska. Każda była pod zawiadowaniem starszego leśnika i dzieliła się na ostępy, nad którymi czuwali młodsi leśnicy. Owóż, gdy śniegi spadły, obliczano żubry w ten sposób, że każdy młodszy leśnik karbował na kiju wedle śladów wszystkie sztuki, które weszły do jego ostępu lub z niego wyszły. Te, które wyszły, powinny się były znaleźć zakarbowane w sąsiednich ostępach, jako przybyłe. Wieczorem składano wszystkie kije u nadleśnego i wówczas rachunek już był łatwy, bo żadna sztuka nie mogła być ani pominiętą, ani porachowaną dwa razy. Być może, że tego sposobu używają jeszcze i dzisiaj, o ile pozwala na niego nowy podział i nowe, odmienne gospodarstwo w puszczy. Trafiliśmy właśnie na jakąś komisyę, która zabrała się do nader surowego obrachunku z miejscową administracyą. Stąd złe humory i niepokój. Rzeczywiście, administracya tak olbrzymiego lasu nie jest łatwa, ale też bez zaprzeczenia ogromne skarby marnują się w puszczy. Sosny masztowe sprzedają się po pięćdziesiąt kopiejek — i dla trudności przewozu nikt ich kupować nie chce. Drogi wprawdzie są nie złe, ale niema szos, a choćby i były, zawsze przy handlu drzewem komunikacya lądowa jest trudną i niepożyteczną. Rzeki puszczańskie bywają spławne w czasie przyboru wody — mało jednak wychodzi drzewa i niemi. Tymczasem wychodzić powinno, byle użytkowano z niego rozumnie i tamowano nadużycia. Mniemanie, że dla dobra lasu należy go zostawić nietkniętym, jest mylne. Przedewszystkiem należy go czysto utrzymywać, a jakże pod tym względem wygląda puszcza? Oto na ogromnych przestrzeniach, wszędzie niemal, leżą zwały drzew. Stosy te, spróchniałe i gnijące, piętrzą się czasem na kilkanaście stóp wysoko. Nad nimi jeszcze sterczą, jak domy, olbrzymie wykroty. Stare drzewo, padając, wyrywa całą przestrzeń ziemi, którą obejmowały jego korzenie. W wyrwanem miejscu tworzy się dół, w którym zbiera się woda deszczowa. Dziwny i przerażający widok przedstawiają takie ostępy: grunt porwany, pełen zasadzek, pnie, wykroty i suche, powykręcane rozpaczliwie gałęzie, które pokrywa mech lub plugawa wilgoć, wypełniają całą przestrzeń; wśród chaosu drzewnego, prześwieca bagno — wszystko razem pomieszane, połamane, zniszczone, dzikie, zmarłe i gnijące — oto obraz. Nawet powietrze tam ciężkie, przesycone wonią próchna i zgnilizny. Cisza! Słychać tylko kowanie dzięcioła, który wśród próchna znajduje łup obfity. Jest to ojczyzna skórników; gnieżdżą się one tu milionami. Stąd przenoszą się na inne drzewa, toczą je, wysysają. Zubr[7] i jeleń tu nie zachodzą, łoś tylko wyleguje się bezpiecznie w bagnisku. Mimowoli przychodzą na pamięć słowa Mickiewicza: Któż zbadał puszcz litewskich przepastne krainy Aż do samego środka, do jądra gęstwiny? Rybak ledwie u brzegów nawiedza dno morza; Myśliwiec krąży koło puszcz litewskich łoża, Zna ich ledwie po wierzchu, ich postać, ich lice, Lecz obce mu ich wnętrzne serca tajemnice, Wieść tylko, albo bajka, wie co się w nich dzieje. Bo gdybyś przeszedł bory i podszyte knieje, Trafisz w głębi na wielki wał pniów, kłód, korzeni, Obronny trzęsawicą, tysiącem strumieni I siecią zielsk zarosłych, i kopcami mrowisk, Gniazdami os, szerszeniów, kłębami wężowisk. Gdybyś i te zapory zniósł nadludzkiem męstwem, Dalej spotkać się z większem masz niebezpieczeństwem; Dalej co krok czyhają, niby wilcze doły, Małe jeziorka, trawą zarosłe na poły, Tak głębokie, że ludzie dna ich nie dośledzą (Wielkie jest podobieństwo, że dyabły tam siedzą). Woda tych studni lśkni się, plamista rdzą krwawą, A z wnętrza ciągle dymi, zionąc woń plugawą, Od której drzewa w koło tracą liść i korę; Łyse, skarłowaciałe, robaczliwe, chore, Pochyliwszy konary, mchem kołtunowate, I pnie garbiąc brzydkimi grzybami brodate, Siedzą wokoło wody, jak czarownic kupa, Grzejących się nad kotłem, w którym warzą trupa. Za temi jeziorkami, już nietylko krokiem, Ale daremnie nawet zapuszczać się okiem, Bo tam już wszystko mglistym zakryte obłokiem, Co się wiecznie ze trzęskich oparzelisk wznosi... Ile szkody przynoszą puszczy takie ostępy — łatwo zrozumieć. Dodajmy do tego, że każde ze starych drzew, padając łamie i gniecie w upadku dziesięć młodszych, zdrowych jeszcze. W Niemczech nie pozwalają starym olbrzymom usychać i umierać na pniu; tu, miejscami, na całych morgach, nad młodym lasem wznosi się las sosen uschłych. Nic posępniejszego, niż wrażenie, którego się tam doznaje. Na drzewach niema nietylko igieł, ale i kory. Są to nagie olbrzymie szkielety, poczerniałe od wiatru i słońca. Całość wygląda jak jaki cmentarz leśny. Należałoby takie trupy uprzątać, nim zostaną trupami — bo, powtarzam, są to zmarnowane skarby, które zamiast korzyści, szkodę jeszcze przynoszą. Wartoby dla ich spławy i koryta rzek uregulować. Zysk ze sprzedaży opłaciłby robotę, administracyę i przyniósłby jeszcze czysty dochód. Dlaczego tak się nie dzieje, trudno wiedzieć. Może rąk brak, choć, gdy się pomyśli, ile jest wsi w puszczy, jaka łatwość robotnika — i to przypuszczenie nie zdaje się prawdopodobnem. Może komisya obecna niejasne dotąd przyczyny wyjaśni? Czas schodził nam wieczorami na słuchaniu głosów jeleni, we dnie na wycieczkach i zabieraniu znajomości z ludem puszczańskim. Jeździliśmy na wózkach budników do Zamczyska, do Białowieży i w stronę Browska. Niebo dopisywało nam znakomicie, dni były prawdziwe jesienne, blade, ale pogodne, tą smętną i chłodną pogodą jesieni, która zdaje się być ostatnim uśmiechem słońca przed zimą. Zabarwiony na czerwono liść spływał milionami z drzew na ziemię, napełniając puszczę szeptem łagodnym. W tej całej leśnej naturze bywały chwile takiego spokoju, jakiego napróżno szukać poza nią. Wśród tego spokoju możnaby zapomnieć o wszystkiem, nawet o sobie samym; można rozmiłować się w tej puszczy, którą jesień maluje w barwy rozmaite. W głębokich przestrzeniach leśnych grają zielone, żółte i czerwone odmiany liścia, oblane bladem światłem dnia. Ileż tam tonów, ile odcieni, ile stopniowań i łagodnych połączeń każdej barwy, a nad wszystkiem jakaś melancholia jesienna. Taką wzorzystą puszczę widzieliśmy szczególniej podczas wycieczki do Zamczyska, w ostępie tym bowiem klon, dąb, sosna i inne drzewa rosną w pomieszaniu obok siebie. Ostęp zwie się Zamczyskiem, gdyż niegdyś stał tam zamek. Ale napróżno pytać ludzi i kronik: kiedy to było? Dziś są to kupy ogromnych głazów, między którymi wyrastają stuletnie drzewa. Czasem laska, wetknięta między dwa głazy, zapada nagle jakby w jakieś podziemie; czasem grunt się ugnie pod nogą, czasem uwagę zwróci dół czworoboczny, ubramowany głazami — widoczne ślady budowy — ale nic więcej. Pod staremi drzewami szarzeje gęstwina umarłych dąbków i grabów, pokrytych srebrnym mchem. Tu rośnie także suche drzewko, dziwna roślina, która wydaje się uschłą, a jednak żyje i rośnie. Chłopi mówią, że niema jej nigdzie za puszczą, w puszczy zaś upodobała sobie szczególnie tę miejscowość. Kto stawiał zamek? Może Jadźwingowie? może który z książąt litewskich? Są to tylko przypuszczenia. Wieki przeszły nad tą ruiną, i dziesiąte pokolenie drzew na niej wyrasta. Tylko baśń, jak nić pajęcza, czepia się gruzów. Budnik, któremu nocą wypadnie przejeżdżać koło Zamczyska, przejeżdża szybko i żegna się. Mówią, że gdy jest ciemno i ciepło, błędny ognik skacze z kamienia na kamień; mówią, że są tam podziemia. Leśniczy Tołścik, człowiek dość wykształcony, z zupełną wiarą zapewniał nas, że raz znaleziono pieniądze, ale że się w chwili, gdy ich dotknięto, zapadły. Budnicy wierzą w to święcie, i ktoby dłużej pobył między nimi, tenby zapewnie mógł zebrać sporą wiązkę podań, a może i pieśni, które, jak »arka przymierza« połączyły dawne lata z nowemi. Na drodze do wsi Białowieży spotykasz się już nie z legendą, ale z tradycyą historyczną. Obok drogi wznosi się góra, zwana Batorową. Każdy budnik opowie podróżnemu, że na szczycie jej zasiadł do uczty »bardzo mocny« król, który przedtem kilka dni w puszczy polował i nabił żubrów i niedźwiedzi co niemiara, a do tego oszczepem. W samej wsi Białowieża jest jeszcze wyraźniejszy ślad przeszłości. Wznosi się tam czworokątny słup kamienny, na którym czytasz napis, że Najjaśniejsze Państwo, król polski, elektor saski z królową jejmością i królewiczami, polowali w puszczy i zabili 42 żubry, trzynaście łosiów, dwie sarny i t. d. Są też wyryte i nazwiska urzędników, rozmaitych dygnitarzy litewskich i koronnych, oraz gości saskich. Podana także waga największych sztuk ubitych. Białowieża leży w samym środku puszczy; jest to ogromna wieś, mająca do 11 wiorst kwadratowych rozległości, zamożna, zamieszkana przez pomieszaną ludność Mazurów, Litwinów i Rusinów. Nazwę swą zawdzięcza zapewne wieś, jak i cała puszcza, jakiejś białej wieży, która niegdyś musiała się tu wznosić. Kiedy? — nikt nie pamięta — i o ile mi wiadomo, niema również żadnych śladów piśmiennych. Gloger, który ich poszukiwał, nic nie odkrył. Chaty w Białowieży są obszerne, porządne, podobniejsze do dworków wiejskich, niż do zwykłych chat wieśniaczych. Lud bogaty, oświecony i dawnych czasów pamiętny. Podania, o czem niżej przyjdzie mi mówić, tkwią w pamięci tych leśnych ludzi bardzo żywo. W części wsi, leżącej na drodze do Browska, dochował się starożytny budynek, w którym niegdyś trzymano sieci łowieckie. Wysokie i zczerniałe zręby jego wyglądają nader poważnie, w porównaniu z wielokolorową cerkwią, wzniesioną niedawno dla eks-uniatów. Niedaleko od cerkwi wznosi się pawilon cesarski, trzymany w stylu wiejskich domów moskiewskich, z wysokim dachem, powycinanymi słupami i mnóstwem koronkowych ozdób, rzniętych w drzewie. W pawilonie ma być księga, zawierająca malowane obrazy dawnych niefortunnych polowań, na których strzelcy, uciekając przed żubrami, zaczepiają się za wyloty od kontuszów o drzewa. Sprzeciwia się to tradycyi o dawnych, olbrzymiej siły łowcach, którzy, chwyciwszy żubra za rogi, wywodzili go z ostępu. Dzisiejsze polowania odbywają się prawie wyłącznie w zwierzyńcu, w którym łatwiej znaleźć stada. Rozumie się także, że obecnie polowania z dzisiejszą bronią palną przedstawiają daleko mniej niebezpieczeństwa, niż dawniejsze, zwłaszcza, że na wielkich łowach używają zwykle kul pękających. Cala[8] wieś Białowieża jest to polny czworobok, otoczony ścianą lasów. Południowa strona stanowi brzeg uroczyska, zwanego Browsk. Być może, że nazwa ta jest skróceniem nazwy Bobrowsk, od bobrów, które dawniej licznie zamieszkiwały puszczę. Na Narwi, Narewce, Liśnie, Łętowni, oraz na strumieniach leśnych, były liczne żeremia. Obecnie i pamięć o nich zaginęła. Weszło teraz w modę zrzucać wszystko na złe i nieopatrzne gospodarstwo dawnych czasów, a jednak dawne prawa polskie opiekowały się bobrem nader starannie i stanowczo. Wedle Statutu Litewskiego, kto miał choćby w cudzej ziemi kupione gony bobrowe, mógł żądać, by zwierzątek nie płoszono dla podorywki lub sianożęcia, gdyż bóbr straszony »traci przemysł, który społeczeństwu bobrów czyni go pożytecznym«. Puszczańskie żeremia były najliczniej zamieszkane, a gony bogate i w zapasy obfite. Nie było też sławniejszych skór, niż białowieskie, i te płaciły się najdrożej. Obecnie słyszałem, że bobry trafiają się jeszcze na Polesiu, ale rzadko. Administracya puszczy zasłużyłaby się prawdziwie, gdyby postarała się o sprowadzenie tych zwierząt, o osadzenie ich i rozmnożenie napowrót po rzekach i strumieniach. Trzebaby tylko, aby dzisiejsze prawo otoczyło je taką opieką, jak dawne polskie i litewskie. W strażę Browską nie zapuszczaliśmy się zbyt głęboko, gdyż brak czasu stanął nam na zawadzie. Jest ona w znacznej części, przynajmniej z brzegu, pokryta czarnym borem. Nie widziałem tam także owych cmentarzysk, na których sterczą uschłe i ogołocone z kory i liści sosny. Starodrzew wyniosły, ale zdrowy, jędrny. Igliwie obfite, tak, że dal nie jest różnobarwna, jak w innych okolicach puszczy, ale jednostajna, ciemna. Pod spodem czysto; knieja nie podszyta, powietrze przesycone balsamem żywicznym. Jest to jedna z najpiękniejszych straży. Musi być tylko strzeżona pilniej od innych od ognia, gdyż bór łatwiej podlega pożarom, niż las liściasty. Sosna ma mniej wilgoci, a więcej żywicy od innych drzew, i sosny też w razie wypadku zapalają się jedna od drugiej, jak świece. Pod tym względem porządek zachowywany w puszczy wiele pozostawia do życzenia i nagany. Rozkładanie ognia jest surowo wzbronione, ale pilnowane słabo. Wracając z Zamczyska, widzieliśmy w lesie olbrzymią kłodę, buchającą płomieniem. Ogień wydrążył ją i potworzył sobie przeloty, którymi strzelał wysoko w górę. Poszedł on także na kilkanaście stóp wokoło i zatrzymał się dopiero u granicy mchów wilgotnych, którymi, na szczęście, miejscowość była otoczona. Odjechawszy, widzieliśmy jeszcze długo połyskującą wśród mroku łunę, jakoby kuźni, w lesie ukrytej. Pożar jest najstraszniejszą klęską, jaka się tam zdarzyć może. W 1811 roku tłukł puszczę przez trzy miesiące, od czerwca do października. Ratunek wszelki nie zdał się na nic. Ostępy, pokryte drzewem iglastem, zapalały się od żaru iskier, nim płomień do nich doszedł. Ludzie założyli wkońcu ręce i czekali zmiłowania bożego, które też przyszło nareszcie pod postacią potoków deszczu. Ogień rozkładają najczęściej dzieci pasące bydło, bo starsi tego nie czynią. Chłop puszczański jest roztropny i bynajmniej nie lekkomyślny. Lud ten zasługuje pod każdym względem na bliższą uwagę. Zamknięty w puszczy, odłączony rzecby można od reszty świata, uległ on mniej zewnętrznym wpływom, zachował więcej dawnych zwyczajów, tradycyi i cech dawnego bytu, niż mieszkańcy ziem puszczy przyległych. Lud to przytem, który nie znał nigdy pana — puszcza była królewska — więc spełniał tylko powinność względem króla, a zresztą siedział na woli. Wsie puszczańskie zamieszkane są przez Litwinów, Rusinów i Mazurów. Ci ostatni, sprowadzeni przed wiekami dla wytapiania smoły, terpentyny i potażu, zamieszkują niektóre wsie całkowicie, w innych pomieszani są z Litwą i Rusinami. Puszcza, lub inaczej mówiąc, jednakie warunki bytu, wyrodziły i cechy jednakie w mieszkańcach, tak, że nie różnią się oni między sobą ni ubiorem, ni sposobem życia, ni typem twarzy. Chłopi puszczańscy mają po większej części wysoki wzrost, są bardzo szczupli, niemal chudzi. Ubiór ich stanowi szara siermięga, sięgająca kolan, płócienne szarawary i chodaki z łyka, przymocowane sznurkiem, okręconym koło nogi, czem nie różnią się zresztą od swych zapuszczańskich sąsiadów. Co mnie w nich uderzyło, to nadzwyczaj delikatna cera, jakiej gdzieindziej nie dostrzedz. Zawdzięczają ją oni zapewne życiu w cieniach i mrokach leśnych. Mniej wystawieni na działanie promieni słonecznych, mniej się też opalają. Jasnowłosych niewielu pomiędzy nimi widziałem. Prawie wszyscy mają ciemno-blond włosy i wielkie, zamyślone, niebieskie oczy. Są to twarze ładne, a zwłaszcza sympatyczne, o rysach bardzo drobnych i uduchowionym wyrazie. Lud to trzeźwy, gościnny i nadzwyczaj pobożny. Po zniesieniu kościoła w Narewce, mają teraz cztery mile do swej parafii w Narwi, a jednak jeżdżą do kościoła jak tylko mogą najczęściej. Mieszkańcy Bud są wszyscy katolicy, mieszkańcy Białowieży po większej części. Nie brak tam jednakże i eks-unitów. Ludność Teremissów, Orzechowa, Hurynowa, Skopowa, Narewki, Mielnika, Niemierzy, Tuszelmy etc., jest przeważnie mazurska. Puszczę swoją kochają wszyscy nad życie i zdają sobie z tego sprawę. Ponieważ była między nami mowa o tem, że dla zwierzostanu puszczy lepiejby było przenieść wsie nazewnątrz niej, spytaliśmy powożącego nas budnika: czyby nie zgodzili się na to, gdyby im dano dwa razy więcej ziemi? — Za nic, panie! — odpowiedział swoim śpiewnym, pieszczonym głosem. — W puszczy najlepiej; a tam tak goło... widno... Ot, żeby panowie wiosną przyjechali, to u nas ślicznie. Ach! ach! Jeżeli o Litwinach mówią, że przeciągają, to przeciąganie to w puszczy dochodzi u Mazurów i nie-Mazurów do takiego stopnia, że się uszom nie chce wierzyć. Między innemi opowiadaliśmy naszemu budnikowi o jubileuszu częstochowskim. Słuchając, wznosił swoje śliczne błękitne oczy do góry i powtarzał z zachwytem: »Ach, Boże! Boże!« — ale wymawiał: »Ach, Buuoooże! Buuuoooże!« Jest to już nie przeciąganie, ale po prostu śpiew. Na zapytanie: czy umie czytać? — odpowiedział: — Panie! u nas ani jednego niema we wsi, coby się z książki nie modlił. Jest to nawet dziwne u ludu tak zamkniętego, tak oderwanego od reszty świata, a jednak prawdziwe. Kto ich uczył i kiedy? Uczą się sami. Mają nauczycieli i płacą ich dobrze, a mogą, bo prawie wszyscy są nader zamożni. Uważali się zresztą po wszystkie czasy za coś lepszego od pańszczyźnianych, a za równych drobnej szlachcie, więc uczyli się czytać. — My, panie, byli królewscy ludzie, wolni — mówił nasz przewodnik. — Do nas jeszcze i z okolic »wciekali«, bo jak kto wciekł, tak my nie wydawali, ale bronili. Tu u nas wola była... Za owych dawnych czasów uciekało rzeczywiście i wielu pańszczyźnianych »pod królewską rękę«. Jechać ich tam szukać było trudno i niebezpiecznie. Z tych to powodów legenda otoczyła wspomnienie króla jakimś urokiem opieki, miłosierdzia, wielkości i dobroci. Do dziś opowiadają sobie w chatach, przy świetle łuczywa, o wielkich łowach królewskich, o zjazdach, o złocistych karetach i rycerzach, którzy je otaczali. W jednostajnem puszczańskiem życiu pamięć trwa długo, bo nie ścierają jej zewnętrzne wrażenia. Lud ten żył przez całe wieki nader spokojnie; zmiany, ktore[9] gdzieindziej wstrząsały bytem wieśniaczym i sprowadzały niejednokrotnie rozbrat między dworem a chatą, tu, dla samego już braku dworów, nie odbijały się wcale. Tu chłop od wieków władał ziemią, więc nowsze czasy nie przyniosły nic nowego. Może dlatego na ubranego w surdut wędrowca patrzą tu ciekawie, ale witają go serdecznie, jak gościa, ale i swojego zarazem. Więcej zmian wprowadziły nowsze czasy w kaście dawnych leśników. Mówię: w kaście, gdyż urzędy te przechodziły przez wieki całe z pokolenia na pokolenie. Dziś wielu jest między nimi ludzi ze stron dalszych, wszystkich jednakże niepodobna było zastąpić, bo ażeby znać puszczę i umieć sobie w niej radzić, trzeba się w niej wykołysać. Próbowano zastąpić miejscowych osadników mieszkańcami innych dalekich lasów i razu pewnego sprowadzono tych ostatnich, jako nadzwyczaj biegłych, na jakieś wielkie polowanie. Ale cóż się stało? Oto odrazu wszyscy pogubili się w puszczy, i łowy nie udały się zupełnie. Nasz budnik opowiadał nam o tem z pewną dumą. — Kto, panie, puszczy nie zna, — mówił — a zjedzie z drogi, ten i przepadł. U nas złodziej konia nie ukradnie, bo ucieka drogą, to go złapiem, a zjedzie, to będzie trzy dni jeździł i nie wyjedzie... Tak, panowie! Jaka szkoda, że ten, tak ciekawy lud, tak mało jest dotąd zbadany pod względem bytu, obyczajów, obrzędów i pieśni! Zadanie wdzięczne, dotąd nie spełnione, czeka na podróżnika — badacza. Również nie dość znaną dotąd jest cała puszcza, a niezawodnie zawiera ona prawdziwe skarby zwierzęce i roślinne, ukryte jeszcze w znacznej części. Byłbym szczęśliwy, gdyby moje opowiadanie mogło kogo zaciekawić i zachęcić. Inne części kraju znane są lepiej, a może nie są tak ciekawe, tak odrębne, może nie tworzą takiego zamkniętego w sobie świata. Mnie i moim towarzyszom miłoby było dłużej z ludem i puszczą przestawać, poznać wszystkie jej zakąty i tajemnice, zanurzyć się w nią głębiej, zżyć się z nią lepiej, ale po kilku dniach musieliśmy niestety zaśpiewać Mohortową piosenkę: »Czas do domu, czas! »Zabawili nas!« Przytem niebo zawlokło się chmurami, i począł padać deszcz, obfity a uparty. Zasępiła się cała puszcza i zaszła mgłą... Bagienka wezbrały. Niepodobna było robić wycieczek. Słotna jesień zastępowała pogodną... Siedliśmy tedy na nasz wóz podróżny i po kilku godzinach wyjechali na świat otwarty. Otoczyły nas znowu równie senne. Budnik miał słuszność: widno na tych równinach i nago... Myśl też chętnie wraca do tych lasów odwiecznych, i pióro chętnie dzieli się wrażeniami z czytelnikiem... VerdictExpert's reportDate of the verdict: 12:00Nie, dołączone do wpisu na Twitterze zdjęcie nie zostało wykonane w żadnym z austriackich miast. Zrobiono je w Rosji 20 stycznia 1991 r. i jest na nim protest na Placu Maneżowym w Moskwie. Autor tweeta posłużył się zdjęciem nie tylko z innego kraju, ale również wykonanym znacznie wcześniej i uwieczniającym inne wydarzenia niż przedstawione przez niego w opisie. Zdjęcie dołączone do wpisu dotyczącego Austrii zostało zrobione 30 lat temu podczas protestu „Nie pozwolimy na okupację Litwy”, który zgromadził około 100 tysięcy osób. Wykorzystane w zgłoszonym tweecie zdjęcie można za pomocą wyszukiwania obrazem znaleźć w cyklu fotografii wydarzeń związanych z upadkiem ZSRR, który ukazał się w serwisie i został opatrzony datą publikacji 30 września 2013 r. Opis zdjęcia brzmi: „About 100,000 demonstrators march on the Kremlin in Moscow on January 20, 1991. Many called for the resignation of Soviet President Mikhail Gorbachev protesting against the Soviet army crackdown against the nationalist Lithuanian authorities. Lithuania had been the first Baltic Republic to proclaim its independence in March 1990” (około 100 tys. demonstrantów przemaszerowało w stronę Kremla w Moskwie 20 stycznia 1991 r. Wielu z nich domagało się dymisji sowieckiego prezydenta Michaiła Gorbaczowa, sprzeciwiając się interwencji armii radzieckiej przeciwko narodowym władzom litewskim. Litwa była pierwszą republiką bałtycką, która ogłosiła niepodległość w marcu 1990 r.). Tym niemniej rzeczywiście w sobotę 20 listopada w Wiedniu odbył się protest. Miał on związek z czwartym lockdownem wprowadzonym w tym kraju w związku z pandemią. Nowe obostrzenia obowiązują od poniedziałku. „Według policji w demonstracji przeciwko rządowym obostrzeniom i zapowiedzianemu lockdownowi wzięło udział około 35 tys. osób. Prawicowo-populistyczna Austriacka Partia Wolności (FPOe) informowała o 100 tys. demonstrantów” – czytamy w depeszy PAP. „Policja poinformowała również o co najmniej 10 aresztowaniach i kilku incydentach o charakterze antysemickim i neonazistowskim” – informuje to samo Depesza PAP z 21:08 Wiedeń (PAP) „ Austria/ Aresztowania i potyczki z policją na demonstracji przeciwników lockdownu w Wiedniu miejskich-protestow/ strona korzysta z plików cookie. Sprawdź naszą politykę prywatności, żeby dowiedzieć się więcej.

czy zdjęcie przedstawia puszczę